تحولات منطقه ای و بازنگری تهران در محاسبه های استراتژیک

دیپلماسی ایرانی: به طور حتم ایران در هشت ماهی که از آغاز دوره ریاست جمهوری روحانی می گذرد، تغییراتی داشته است. یکی از نشانه های پایان دوره تندروی، امضاء توافق هسته ای مقدماتی و حرکت تهران به سوی توافق جامع است.

کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای نخستین بار از زمان تصدی این پست، سفری دو روبه به ایران داشت. اما پرسش اینجاست که زمانی که روحانی در جدال با گروه گروه های تندرو است که به شدت مخالف آمریکا هستند، تغییر دیپلماتیک چگونه می تواند دوام بیاورد.

این پرسش در اجلاس سلیمانیه در شمال عراق مطرح شد. جایی که هوشیار زیباری، وزیر خارجه عراق به عنوان رهبری کردهای عراقی حضور داشت. او بر این باور است که تغییرات ایجاد شده در ایران عمیق است. او در جریان سخنرانی خود در دانشگاه آمریکایی عراق در سلیمانیه گفت: ما شاهد این تغییر دیپلماتیک بوده ایم و  من می توانم بگویم که این تغییر بزرگ و جدی بوده است. به گفته زیباری، ایرانیان بیش از هر چیز دیگری در مورد افزایش رادیکالیسم، فرقه ای گری و شکاف شیعه و سنی نگران هستند.  

به گزارش کریستین ساینس مانیتور، شرکت کنندگان در این اجلاس پنج فاکتور تعیین کننده در مورد دوام تغییرات روحانی را مطرح کردند که در زیر به آنها اشاره می شود.

1. ایران متعهد به تغییر است

آن دسته از افراد که نگاهی بدبینانه دارند، ادعا می کنند اقدامات ایران در جهت میانه روی تاکتیکی نیست. احمد صادقی، معاون موسسه مطالعات سیاسی و بین الملل که یک اتاق فکر تحت نظر وزارت خارجه است ، می گوید: پیروزی روحانی نتیجه اجماع بین مردم و نخبگان سیاسی است.

البته همه در ایران با روحانی همراه نیستند و او اخیرا به برخی تندروها هشدار داده است. صادقی در پاسخ به این پرسش که آیا روحانی در مقابل فشارها عقب نشینی خواهد کرد، گفت: تا زمانی که مقام معظم رهبری از روحانی حمایت می کنند حتی منتقدان هم از روحانی حمایت می کنند حتی اگر این پشتیبانی با اکراه باشد.

2.ایران خود را با تغییرات منطقه ای تطبیق می دهد

تحولات منطقه ای در چند سال گذشته توازن قدرت را بر هم زده و آن گونه که رابین رایت می گوید، این کشور را بر آن داشته تا در محاسبه های استراتژیک خود بازنگری کند. رایت که نخستین گزارش خود از ایران را 41 سال پیش مخابره کرد بر این باور است که شاید 10 سال پیش ایران رهبری هلال قدرتمند شیعی بود. هلالی که از تهران تا بغداد، دمشق و بیروت امتداد داشت. اما القاعده و گروه های تندرو منطقه را پاره پاره کرده اند. رابین رایت که نویسنده کتاب های متعددی در مورد ایران و خاورمیانه است ادامه داد: خروج آمریکا از عراق و افغانستان ، ایران را در خط مقدم دفاعی در جبهه نبرد با نفوذ شورشیان تندرو قرار داده است. رایت گفت: نکته جالب اینجاست که ضربه گیری که آمریکا یک دهه قبل ایجاد کرده بود اکنون ناپدید شده و ایران باوجود تمامی دستاوردهای اش در موقعیت حساسی قرار گرفته است. در نتیجه ایران ناگهان دریافته که منافع استراتژیک متعددی با آمریکا دارد که از جمله آنها می توان به حل مساله هسته ای و جلوگیری از اشاعه رادیکالیسم سنی اشاره کرد. این روزنامه نگار و نویسنده مشهور خاطرنشان کرد: چیزی فراتر از انتخابات و روی کار آمدن رئیس جمهور جدید در ایران مطرح است. جمهوری اسلامی واقع بین است.

3.تاکید بر اصول

کریم سجادپور، تحلیلگر امور ایران در موسسه صلح کارنگی بر این باور است که اصولگرایان ایدئولوژیک به مقاومت در برابر اسرائیل و آمریکا ادامه می دهند. از سوی دیگر حسن روحانی، رئیس جمهور و محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران نیز به اولویت های ملی و اقتصادی اشاره می کنند. اما در واقع هر دو گروه سربازان مخلص انقلاب هستند که می خواهند از جمهوری اسلامی پاسداری کنند.

4.استقبال محتاطانه آمریکا

کنث پولاک، مقام سابق دولت بیل کلینتون می گوید باراک اوباما به دنبال یک توافق هسته ای و از سرگیری روابط با ایران است. به گفته وی آغاز این راه حل مساله هسته ای است و در صورتی که این مساله حل شود، راه برای روابط گسترده تر باز می شود. اما شکاف بزرگ بین انتظارهای دو کشور است. از سوی دیگر هیچ یک از طرفین نمی خواهند به عنوان طرفی که توافق هسته ای را به شکست می کشاند، معرفی شود.

5.کسب قدرت

در سال 1978، یک سال پیش از انقلاب اسلامی، تولید ناخالص داخلی ایران غنی از نفت دو برابر ترکیه بود. امروز ایران نصف ترکیه، تولید ناخاصل داخلی دارد. به گفته سجادپور، سرمایه انسانی و تمدن ایرانی به این معنی است که ایران می تواند بازیگری بزرگ در جهان باشد و مانند ترکیه عضو گروه 20 باشد.